Το μαντείο του Δία στη Δωδώνη θεωρούνταν το αρχαιότερο της ελληνικής γης. Πολλοί είναι οι μύθοι που υπάρχουν σχετικά με τη δημιουργία του. Ο Ηρόδοτος αναφέρει δυο διαφορετικές εκδοχές για την ίδρυση του μαντείου. Η μία αναφέρει ότι οι Φοίνικες πειρατές άρπαξαν δυο γυναίκες από τη Θήβα της Αιγύπτου. Αργότερα έγινε γνωστό, πως η μια τους είχε πουληθεί στη Λιβύη και η άλλη στην Ελλάδα και πως οι δυο τους είχαν ιδρύσει τα πρώτα μαντεία στις χώρες αυτές. Η πρώτη έχτισε το ναό του Άμμωνα Δία στη Σίβα, ενώ η δεύτερη το ναό του Δία στη Δωδώνη. Όταν ο ίδιος ο Ηρόδοτος επισκέφτηκε τη Δωδώνη, ρώτησε για την ίδρυση και οι ιέρειες του ναού του είπαν ότι δύο μαύρες περιστέρες, έφυγαν από τη Θήβα, η πρώτη πήγε στη Λιβύη που ίδρυσε το ναό του Δία και η δεύτερη πήγε και κάθισε σε μια βελανιδιά όπου και είπε με ανθρώπινη φωνή στους Δωδωναίους να χτίσουν μαντείο για το Δία. Άλλοι μυθογράφοι θεωρούν τις περιστέρες που είχαν ανθρώπινη φωνή δώρα του Δία στην κόρη του Ήβη. Η μια απ' αυτές πήγε στη Δωδώνη. Τη στιγμή που έφτανε, ένας ξυλοκόπος ετοιμαζόταν να κόψει την ιερή βελανιδιά του Δία και η περιστέρα τον εμπόδισε. Το ίδιο πουλί παίζει τον ίδιο ρόλο και σε άλλο μύθο, όταν ένα βοσκός ήρθε να ζητήσει από το Δία να του πει το όνομα εκείνου που του είχε κλέψει ένα πρόβατο. Το μαντείο του υπέδειξε τον ένοχο κι ο κλέφτης από το θυμό του ετοιμαζόταν να κόψει το τρομερό δέντρο, όταν μια περιστέρα, που βγήκε από το δέντρο τον εμπόδισε. Σύμφωνα με άλλο μύθο, οι πρώτοι ιερομάντεις είναι οι Σελλοί, των οποίων ο προγονός Ελλός, χωρίς να γνωρίζει τη σημασία του ιερού δέντρου, επιχείρησε να το κόψει. Ένα περιστέρι όμως που φώλιαζε εκεί τον απέτρεψε από την ανίερη αυτή πράξη. Στη συνέχεια ο Ελλός έγινε ο πρώτος ιερέας του ναού. Η Δωδώνη ήταν ένα από τα μέρη, όπου ο Δίας ως φίλος των ανθρώπων φανερωνόταν σ' αυτούς με τη φωνή της Φύσης. Λέγεται ότι οι χρησμοί δίνονταν με το θρόισμα των φυλλωμάτων των δέντρων και του ήχου μιας πηγής. Παράλληλα με το Δία λατρευόταν στη Δωδώνη και μια θεά, η Διώνη, που θεωρούνταν σύζυγος του Δία. Σύμφωνα με την παράδοση, από την Ιερά Φηγό (βελανιδιά) του Μαντείου της Δωδώνης πήρε η Θεά Αθηνά το κομμάτι ξύλου που έβαλε στην πλώρη της Αργούς πριν ξεκινήσει για την Αργοναυτική Εκστρατεία. Επίσης, στο Μαντείο της Δωδώνης είχε έρθει ο Οδυσσέας για να πάρει χρησμό σχετικά με την επιστροφή του στην Ιθάκη καθώς κι ο ήρωας Αινείας από την Τροία, όταν, μετά την καταστροφή της, έλαβε χρησμό για το μέρος που θα έκτιζε τη νέα του πόλη τη Ρώμη