από το G.R.E.C.E. Italia
https://www.grece-it.com/2021/02/10/sugli-animali-e-sugli-uomini/
του Alain De Benoist
Η αρχαία σκέψη - με τον Θαλή, τον Αναξίμανδρο, τον Ηράκλειτο, τον Ξενοφάνη και πολλούς άλλους - ήταν ουσιαστικά μονιστική. Από την παρατήρηση των αντιθέτων, δεν προήλθε ο δυϊσμός, αλλά ο συμβιβασμός των αντιθέτων. Στην αρχαιότητα, δεν μπέρδευαν την θεότητα με τους ανθρώπους, τους ανθρώπους με ζώα, τα ζώα με τον κόσμο των φυτών, τα φυτά με την άψυχη ύλη, αλλά ένα διαφορετικό επίπεδο αποδίδονταν σε καθένα από αυτά στο εσωτερικό μιας συνεχούς διαδικασίας της αντίληψης. Για τους αρχαίους, όλα ήταν ζωντανά, τόσο άνθρωποι όσο και ζώα, ξεκινώντας από μια αρχή της ζωής και της κίνησης, την οποία οι Έλληνες ονόμαζαν ψυχή(psyche στο κείμενο), έναν όρο που συνήθως μεταφράζεται ως "ψυχή" (σημειώστε ότι η λατινική λέξη anima είναι η ρίζα της λέξης " ζώο" (animale στο κείμενο) ).
Για τον Αριστοτέλη, ο άνθρωπος δεν είναι παρά μόνο ένα ζώο προικισμένο με λόγο (logos στο κείμενο), το μόνο «λογικό» ζώο. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι ο Αριστοτέλης δεν λέει ότι ο άνθρωπος είναι η μοναδική ύπαρξη προικισμένη με λογική, αλλά επιβεβαιώνει ότι είναι το μόνο "ζώο προικισμένο με λογική", μια φόρμουλα που δείχνει σαφώς αυτό που έχουν κοινό ο άνθρωπος και το ζώο και ταυτόχρονα αυτό που τα διαφοροποιεί. Για τον Αριστοτέλη, η ψυχή του ανθρώπου διαφέρει από εκείνη των ζώων με την έννοια ότι ο άνθρωπος μπορεί να έχει πρόσβαση στην εννοιολογική σκέψη και να παρεκτείνει γενικές έννοιες ξεκινώντας από τις μοναδικές του αντιλήψεις, αλλά αυτή η διαφορά, αν και αποφασιστική, είναι ταυτόχρονα σχετική: δεν πρόκειται για μια σαφή ρωγμή μεταξύ του ζωικού κόσμου και του ανθρώπου, αλλά είναι μια αδιάκοπη κλίμακα από τον άψυχο κόσμο στον Θεό. Με άλλα λόγια, ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει την ενότητα του κόσμου, ολόκληρου του κόσμου, και εισάγει μια ιεραρχία σε αυτόν.
Η στωική παράδοση, από τον Χρύσιππο έως τον Σενέκα, θα είναι η πρώτη που θα σηματοδοτήσει ένα σαφέστερο όριο μεταξύ ανθρώπου και ζώου. Για τον Στωικισμό, μόνο ο άνθρωπος μπορεί να ενεργήσει σύμφωνα με τον λόγο του και μόνο, ενώ το ζώο εξαναγκάζεται πάντα από τη «φυσική αναγκαιότητα». Αλλά το ζώο συνεχίζει να έχει μια ψυχή, η οποία εξηγεί γιατί είναι σε θέση να έχει αντιλήψεις, αισθήσεις, να βιώνει πόνο και ευχαρίστηση. Μια ριζική αλλαγή συμβαίνει με τον Χριστιανισμό, ο οποίος δηλώνει για πρώτη φορά ότι το ζώο δεν έχει ψυχή: αν και είναι θνητό όπως όλα τα άλλα ζωντανά όντα, ο άνθρωπος είναι ο μόνος από αυτά που έχει ψυχή. Αυτή (στμ στα ελληνικά: η ψυχή του ανθρώπου) δεν έχει δική της φύση, αλλά είναι το αποτέλεσμα της χάρης του Θεού. είναι ατομική (δεν υπάρχει συλλογική ψυχή) και τέλος, είναι αθάνατη. Στον Χριστιανισμό, αυτό το τριπλό χαρακτηριστικό συνδέεται με την επιβεβαίωση της ενότητας του ανθρώπινου είδους. Υπάρχει ένας πολύ ισχυρός δεσμός μεταξύ της μοναδικότητας του Θεού, της ενότητας της ανθρώπινης οικογένειας και του παραγκωνισμού (θα μπορούσαμε να πούμε μια μείωση) των ζώων.
Σύμφωνα με αυτήν την προοπτική, το ζώο θεωρείται ουσιαστικά ως ένας ατελής άνθρωπος, ένα ατελές ζωντανό ον, μια "στερημένη δομή". Υπό το φως της τεράστιας τάφρου που θα τον χωρίσει από εκείνη τη στιγμή, ο άνθρωπος αποφεύγει τη συζήτηση για τα ζώα και διαχωρίζει τη φύση του από τη δική τους. Οι συνέπειες αυτού του σχίσματος θα είναι τεράστιες. Η καρτεσιανή φιλοσοφία θα είναι αυτή που θα δώσει την πιο αποφασιστική διατύπωση. Ο Descartes καταδικάζει όχι μόνο την ιδέα ότι το ζώο μπορεί να έχει ψυχή, αλλά αμφισβητεί επίσης τη θέση σύμφωνα με την οποία το ζωντανό κυριαρχεί πάνω στο άψυχο. Σύμφωνα με τον Descartes, η ψυχή δεν έχει πλέον ζωτική λειτουργία: είναι μόνο ένα χαρακτηριστικό της σκέψης. "Σκέφτομαι άρα υπάρχω" σημαίνει ότι το πρώτο υπαρξιακό χαρακτηριστικό του ανθρώπου βρίσκεται στη σκέψη και όχι στη ζωή. Επομένως, δεν υπάρχει πλέον καμία φυσική σχέση μεταξύ της ψυχής και του σώματος του ανθρώπου: η ψυχή είναι καθαρά πνευματική, ενώ το σώμα είναι καθαρά υλικό. Διπλός δυϊσμός λοιπόν: ο άνθρωπος χωρίζεται στα δύο - από τη μία πλευρά το σώμα, από την άλλη η ψυχή και το πνεύμα - και, από την άλλη, φαίνεται να είναι περισσότερο από ποτέ ριζικά διαχωρισμένος από τα ζώα. Παράλληλα, ο Descartes εξομοιώνει τα ζωντανά με τις μηχανές. Το ζώο, που δεν έχει ψυχή, δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια αναίσθητη μηχανή. Ο Descartes εξηγεί ότι το ζώο είναι ανίκανο να σκεφτεί και εν κατακλείδι δεν μπορεί να αντιληφθεί, ούτε να αισθανθεί πόνο ή χαρά. Οι κραυγές ενός σκύλου που το χτυπάνε εξηγούνται με καθαρά μηχανικό τρόπο: τα χτυπήματα του ραβδιού προκαλούν ένα νευρικό σοκ που αναγκάζει τους πνεύμονες να γεμίσουν και η εκπνοή του αέρα προκαλεί τη δόνηση των φωνητικών χορδών. Αυτή είναι η καρτεσιανή θεωρία της «ζωικής μηχανής».
Αυτό προφανώς δημιουργεί ανυπέρβλητα προβλήματα. Εάν η ψυχή και το σώμα δεν έχουν φυσική σχέση στον άνθρωπο, πώς μπορούν να συνυπάρξουν; Ο Καρτεσιανός δυϊσμός θα εξαπλωθεί παρόλα αυτά και με διαρκή τρόπο, σε μια ολόκληρη σειρά τομέων: διαχωρισμός μεταξύ σώματος και ψυχής, ανθρώπου και φύσης, πνεύματος και ύλης, πνευματικών και υλικών επιπέδων, λογικής και συναισθημάτων, ελευθερίας και ντετερμινισμού, έμφυτου και επίκτητου, φύσης και τον πολιτισμού, το είναι και το γίγνεσθαι, το ένστικτο και την ηθική, την αναγκαιότητα και την ελευθερία κ.λπ. - αυτά τα ζεύγη αντιλήψεων δεν καθορίζουν πλέον τις διαφορετικές πτυχές του ίδιου εννοιολογικού πεδίου, αλλά παρουσιάζονται ως δύο πόλοι όπου η επιβεβαίωση ενός συνεπάγεται αυτόματα την απο-αξιοποίηση ή άρνηση του άλλου.
Ο Descartes έχει τριπλή σειρά κληρονόμων. Πρώτον, εκείνοι που αποδέχονται τη θεωρία της «ζωικής μηχανής», αλλά απορρίπτουν την ιδέα της διαίρεσης μεταξύ ανθρώπου και ζώου. Έπειτα αυτοί που αποδέχονται την ιδέα ότι το ζώο δεν έχει ψυχή, αλλά επιβεβαιώνουν ότι και ο άνθρωπος επίσης δεν έχει, απορρίπτοντας την ιδέα της «ζωικής μηχανής» υπέρ της ιδέας της ενότητας των ζωντανών όντων. Τέλος, αυτοί που παρέχουν μια ερμηνεία διαφορετική από αυτήν που προτείνει ο Descartes. Η πρώτη τάση αντιπροσωπεύεται από μερικούς μηχανιστές στοχαστές του δέκατου έβδομου και δέκατου όγδοου αιώνα, συμπεριλαμβανομένου του La Mettrie, οι οποίοι προσπαθούν να μειώσουν το ρόλο της ψυχής στην εξήγηση των ανθρώπινων φαινομένων και υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος είναι ο ίδιος «μηχανή», στον ίδιο βαθμό με τα ζώα. Αυτή η θεωρία έχει το πλεονέκτημα της επανένταξης του ανθρώπου στη σειρά των ζωντανών όντων, αλλά ενός ζωντανού όντος που δεν έχει πλέον χαρακτηριστικά ζωής. Η δεύτερη τάση αντιπροσωπεύεται από το βιολογικό ρεύμα το οποίο, μέσω των εξελικτικών θεωριών του Λαμάρκ και του Δαρβίνου, καθιστά τον άνθρωπο ένα εξελιγμένο ζώο επανατοποθετώντας
τον πλήρως στη σειρά των ζωντανών όντων, αλλά πολλοί από τους υπερασπιστές της παραμένουν ουσιαστικά συνδεδεμένοι με την αναλυτική σκέψη, στον καρτεσιανό αναγωγισμό. Η τρίτη τάση αναφέρεται στους καντικούς, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η ιδιαιτερότητα του ανθρώπου ξεφεύγει εντελώς από κάθε «φυσικό» βιολογικό προσδιορισμό: ο άνθρωπος, σύμφωνα με αυτούς, έγινε άνθρωπος απελευθερώνοντας τον εαυτό του από το ζωικό βασίλειο και επιβεβαιώνει την «αξιοπρέπεια» του ότι είναι άνθρωπος εφόσον συνεχίζει να απομακρύνεται από την απλή φύση.
Το 1755, στο Δοκίμιο για τα Ζώα, ο Condillac έγραψε: "Δεν θα ήταν ενδιαφέρον να γνωρίζουμε τι είναι τα θηρία, εάν δεν ήταν τρόπος να γνωρίζουμε τι είμαστε". Η όλη συζήτηση για τα ζώα έχει στην πραγματικότητα επιπτώσεις στον άνθρωπο, είτε αν θεωρεί τον εαυτό του ζώο, είτε αν αποσπάται από τον ζωικό κόσμο. Αλλά αυτή είναι μόνο μία πτυχή ενός πολύ ευρύτερου προβλήματος, στο οποίο τα φιλοσοφικά, επιστημονικά, ιδεολογικά και θρησκευτικά διακυβεύματα είναι σημαντικά και το οποίο για σχεδόν δύο χιλιετίες έχει προκαλέσει αμέτρητες αντιπαραθέσεις. Αυτό είναι το πρόβλημα που σχετίζεται με την θέση που καταλαμβάνει ο άνθρωπος μέσα στη φύση. Η συζήτηση παραμένει ανοιχτή και είναι τεράστια.
(Άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Revue Éléments. Μετάφραση στα ιταλικά του Manuel Zanarini)
