π. Ιωάννης Ρωμανίδης
"Έλληνες, για να ρίχνουμε στάχτη στα μάτια του κόσμου, πραγματικά, Ρωμηοί".
"Κ' έτσι, σε νέο μαρτύρεμα, ο Ρωμιός φορτώθηκε στη ράχη του τις ξένες αμαρτίες των συνταγματικών Ελλήνων".
ο Παλαμάς προείδε την Ρωμηοσύνην θριαμβεύτριαν
Το γεγονός ότι ο λαός, οι διανοούμενοι, ο κλήρος και οι καλλιτέχναι χρησιμοποιούν με τόσην υπερηφάνειαν και αγάπην τα εθνικά ονόματα της Ρωμηοσύνης μέχρι σήμερον είναι απόδειξις όχι μόνον ότι οι Νεογραικοί δεν γνωρίζουν τα πραγματικά αισθήματα του λαού, αλλά και ότι η προσπάθεια να σβήση η Ρωμηοσύνη απέτυχεν.
Ο Παλαμάς εγνώριζε καλά ότι το τραγούδι του Βλαχάβα, "Ρωμιός εγώ γεννήθηκα, Ρωμιός θέ να πεθάνω", με το οποίον ήρχισε το εν λόγω έργον του [ 22 ] είναι ακαταμάχητος δύναμις όχι μόνον κατά των Τούρκων, αλλά και κατά των Νεογραικών που προσπαθούσαν και αυτοί να αφανίσουν την Ρωμηοσύνην, με πιο ύπουλον τρόπον, παρασκηνιακώς, μέσω της παιδείας.
Ανατραφείς εις το Μεσολόγγι και ως εκ τούτου έχων τα ίδια αισθήματα με τον Παπά Βλαχάβα και τον Ρήγα τον Βελεστινλή και γνωρίζων ότι ο ρωμαίϊκος λαός θα διατηρή πάντοτε τα αισθήματα αυτά, ο Κωστής Παλαμάς προέβλεψε τον τελικόν θρίαμβον της Ρωμηοσύνης, όπως φαίνεται σαφώς εις τα λόγια με τα οποία τελειώνει το έργον του και με τα οποία τελειώνομεν την ομιλίαν αυτήν.
"Όμως κάποιο αγνότερο και πιο βαθύ αίσθημα γλωσσικό δεν μπορεί παρά να βρη ακόμη στη λέξη Ρωμιοσύνη κάτι τι ποιητικά και μουσικά χρωματισμένο, κάτι τι φτερωτό, λεβέντικο για μας και ανάλαφρο, που νομίζω πώς δεν τόχει ο Ελληνισμός, με όλη τη βαριά του ασάλευτη μεγαλοπρέπεια."
Ρωμηοσύνη δίγλωσσος μέχρι σήμερον
Ποτέ δεν ηδυνήθησαν οι Φράγκοι και οι ακολουθούντες αυτούς Ευρωπαίοι και Ρώσοι να καταλάβουν πώς είναι δυνατόν Ρωμαίοι να γίνουν Έλληνες και Έλληνες να γίνουν Ρωμαίοι, να συγχωνευθούν εις έν έθνος με ελληνικόν πολιτισμόν και να έχουν αντί μίαν γλώσσαν δύο, ως περίπου έχουν οι Ελβετοί σήμερον.
Είναι γνωστόν ότι η Ρωμηοσύνη έχει δύο επισήμους γλώσσας, την λατινικήν και την ελληνικήν. Η λατινική λέγεται ρωμαϊκά και επεκράτησεν η ελληνική να λέγεται ρωμαίϊκα. Το ίδιο όνομα με ένα ιώτα σημαίνει λατινικά και με δύο ιώτα ελληνικά και έτσι δηλώνει τας δύο γλώσσας της Ρωμηοσύνης.
Αλλά η Ρωμηοσύνη είναι μέχρι σήμερον δίγλωσσος. Τούτο διότι τα βλάχικα είναι νεολατινικά ή νεορωμαϊκά και τα αρβανίτικα είναι κατά 50% λατινικά και 25-30% ελληνικά. Πρό ετών ήτο σύνηθες φαινόμενον Ρωμαίοι των Βαλκανίων να είναι δίγλωσσοι και πολλάκις τρίγλωσσοι. Ως πρώτη γλώσσα επικρατούσαν τα ρωμαίϊκα. Η μεγαλυτέρα ομάς επαναστατών του 1821 ήσαν οι Αρβανίται Ρωμαίοι εκ των οποίων πολλοί ούτε καν εγνώριζαν τα ελληνικά.
ειρωνεία και καταφρόνησις
Ορμώμενος από τα τοιαύτα του Κρουμπάχερ ως και από την καθημερινήν εμπειρίαν του λαού και την πρόσφατον ιστορίαν του έθνους, ο Παλαμάς τονίζει ότι όχι μόνον το Ρωμιός, αλλά και το Έλλην χρησιμοποιείται κάποτε με ουχί καλήν σημασίαν.
Γράφει ως εξής, "Ακόμη και τα ονόματα Έλλην, Έλληνες, ελληνικά Πράγματα κ.τ.λ κάθε που παρουσιάζονται στη ζωή, οπωσδήποτε βαλμένα, με όλο τους τον κλασσικό φωτοστέφανο, χρησιμοποιούνται κ' εκείνα, κατά την περίσταση, ειρωνικώτατα και καταφρονετικώτατα. Όμως για τούτο κανενός δεν πέρασε από το νού να τα στείλη στο λοιμοκαθαρτήριο". [ 4 ]
Φαίνεται σαφώς πώς το 1901 υπήρχεν ακόμη οξεία αντίθεσις μεταξύ εκείνων που υπεστήριζον την εκρίζωσιν της Ρωμηοσύνης, και εκείνων που ηγωνίζοντο, ως ο Παλαμάς, να διατηρήσουν την χρήσιν του Ρωμηός και Ρωμηοσύνη τουλάχιστον εις την δημοτικήν γλώσσαν.
Ο Παλαμάς παρουσιάζει και άλλα παραδείγματα ονομάτων με διπλήν σημασίαν, καλήν και ουχί τόσην καλήν, ανάλογα με την περίστασιν όπου χρησιμοποιούνται - Μοραΐτης, Αρβανίτης, Καραϊσκάκης, κλέφτης, Εβραίος και το Γραικός των Φραντσέζων, που ημπορεί να είναι οι ένδοξοι Περικλής, Μάρκος Μπότσαρης, Κανάρης, "αλλά και κάθε αλιτήριος
πραγματικά Ρωμιοί
"Ανάλογη, λογική, συνεχίζει ο Παλαμάς, ακολουθούμε και στο μεταχείρισμα των όρων Ρωμιός και Ρωμιοσύνη. Η μόνη διαφορά είναι πώς και τα δύο τούτα λόγια, επειδή δε μας έρχουνται, ίσα ολόϊσα, από την εποχή του Περικλή, παραμερίστηκαν αγάλια, αγάλια, από την επίσημη γλώσσα, καθώς κι' όλα τα λόγια τα δυσκολομέτρητα της ζωής και της αλήθειας. Έλληνες, για να ρίχνουμε στάχτη στα μάτια του κόσμου, πραγματικά, Ρωμιοί. Το όνομα (Ρωμιός) κάθε άλλο είναι παρά ντροπή. Αν δεν το περιζώνει αγριλιάς στεφάνι από την Ολυμπία, το ανυψώνει στέμμα ακάνθινο μαρτυρικό και θυμάρι μοσκοβολά και μπαρούτη. Δείχνει ίσα ίσα τη ζωή και την πραγματικότητα της λέξης το ότι αυτή μας ήρθε πρόχειρα στην ειλικρινή μας και στην πιο φωτεινή μας ψυχική κατάσταση - στη συνείδηση του ξεπεσμού μας - για να διαλαλήσουμε τον ξεπεσμόν αυτό, πιο πολύ από το γιορτιάτικο και από το δυσκίνητο τ' όνομα Έλλην, ακόμη και από το όνομα Έλληνας, που είναι κάπως πιο δυσκολορρίζωτο από το Ρωμιός, και κρατούσε ως τα χτές ακόμη την αρχαία ειδωλολατρική σημασία. "Η μάννα τ' είταν Χριστιανή κι ο κύρης τ' είταν Έλλη(ν)", λέει ο Κυπριώτης ποιητής, και σημαίνει κι ως την ώρ' ακόμη, για τον πολύ λαό, τον αντρειωμένο, το γίγαντα". [ 6 ]
έξωθεν επιβολή
Ήδη απεκάλυψεν ο Παλαμάς τους λόγους των φαινομένων τούτων όταν εδήλωσε την συμφωνίαν του με τον Κρουμπάχερ ότι το όνομα τούτο εισήχθη "διά της Κυβερνήσεως και του σχολείου τεχνικώς". Αλλά και την έξωθεν επιβολήν του ονόματος τούτου αποκαλύπτει ο Παλαμάς με την εξής συνέχειαν, "Κ' έτσι, σε νέο μαρτύρεμα, ο Ρωμιός φορτώθηκε στη ράχη του τις ξένες αμαρτίες των συνταγματικών Ελλήνων. Κ' έτσι έγινε ο εξευτελισμένος Ρωμιός των φωνακλάδων των καφενείων, ο φασουλής Ρωμιός των σατυρογράφων, ο ασυνείδητος Ρωμιός μέσα στο ψευτοβασίλειο που Ρωμαίϊκο το λένε". [ 7 ] Και έτσι καταλαβαίνει κανείς τί θέλει να πη ο Παλαμάς με τα ανωτέρω, "Έλληνες, για να ρίχνουμε στάχτη στα μάτια του κόσμου, πραγματικά, Ρωμιοί".
Δριμεία επίθεση κατά του Παλαμά έκαμε ο Νικόλαος Γ. Πολίτης με το άρθρο του "Έλληνες ή Ρωμηοί". Ο Πολίτης δέχεται ότι εξαφανίσθηκε ως εθνικό όνομα το όνομα το Έλλην, γιατί ταυτίσθηκε με το ειδωλολάτρης και ότι πριν από την άλωση εμφανίσθηκε πάλι. Όμως δεν ριζώθηκε, λέγει ο Πολίτης, γιατί το Οικουμενικό Πατριαρχείο διοικούσε ως εθναρχία το πλήθος των Ρωμαίων των Βαλκανίων, της Μικράς Ασίας και της Μέσης Ανατολής.
Ακολουθών τα συντάγματα της τότε Ελλάδας ο Πολίτης ταυτίζει τους Έλληνες όχι με τους Ρωμαίους, αλλά μόνον με τους κατοίκους της Ελλάδος του 1901. Παρουσιάζει μαρτυρίες όπου φαίνεται σαφώς ότι οι Ρωμαίοι της ανατολικής Ρωμανίας γνωρίζουν καλώς και είναι υπερήφανοι ότι είναι απόγονοι όχι μόνον των αρχαίων Ρωμαίων, αλλά και των Ελλήνων, και νομίζει ότι οι μαρτυρίες αυτές αποδεικνύουν ότι οι Έλληνες της τότε Ελλάδας είναι γνήσιοι απόγονοι μόνον των αρχαίων Ελλήνων.
Είς υποστήριξην του Σωτηριάδη εναντίον του Παλαμά ο Πολίτης ισχυρίζεται ότι "... το ελληνικό έθνος ανακτήσαν το αληθές εθνικό όνομά του, κατεδίκασε το επείσακτο όνομα του Ρωμηού, προσδώσαν εις αυτό ονειδιστική ". Και κατακλείει την επίθεση του κατά του Παλαμά ως εξής: "Ας μη επιμένει λοιπόν ζητών να μένη κρυμμένη πάντοτε υπό τα ράκη της Ρωμηοσύνης η βασίλισσα Ελλάδα". Ο Παλαμάς δεν απήντησε και εξηγεί τον λόγο, "Αν απεσιώπησα, απεσιώπησα γιατί τόπο δεν είχα στο "Άστυ" που με φιλοξένησε, χίλια δύο χαρακτηριστικά κομμάτια, και πεζά και στίχους, που μέσα τους αστράφτει και βροντά, όχι ο Έλλην, αλλά ο Ρωμηός". Δηλαδή τον φίμωσαν.
π. Ιωάννης Ρωμανίδης - Κωστής Παλαμάς και Ρωμηοσύνη
