Ν.Σ. Τρουμπετσκόυ
Είναι μια από τις θεμελιώδεις θέσεις των Ευρασιατών ότι η σύγχρονη δημοκρατία πρέπει να δώσει τη θέση της στην ιδεοκρατία. Η δημοκρατία προϋποθέτει την επιλογή του κυβερνώντος κλιμακίου ανάλογα με τη δημοτικότητά του σε ορισμένους κύκλους, και οι κύριες μορφές επιλογής είναι η προεκλογική εκστρατεία στην πολιτική και ο ανταγωνισμός στην οικονομία. Η ιδεοκρατία προϋποθέτει την επιλογή του κυβερνητικού κλιμακίου ανάλογα με την πίστη του σε μια ενιαία κοινή κυβερνητική ιδέα. Το δημοκρατικό κράτος δεν έχει δικές του πεποιθήσεις (διότι οι κυβερνήτες του προέρχονται από διάφορα κόμματα) και δεν μπορεί να ηγηθεί του πολιτισμού και της οικονομίας- γι' αυτό προσπαθεί να παρεμβαίνει όσο το δυνατόν λιγότερο και στα δύο ("ελευθερία του εμπορίου", "ελευθερία του Τύπου", "ελευθερία της τέχνης" κ.λπ.) και αφήνει ανεύθυνους παράγοντες όπως το ιδιωτικό κεφάλαιο και ο Τύπος να κυβερνούν την κοινωνία. Αντίθετα, το ιδεοκρατικό κράτος έχει τις δικές του πεποιθήσεις και τη δική του κυβερνητική ιδέα (φορέας της οποίας είναι το ηγετικό κλιμάκιο που είναι ενωμένο σε μια ενιαία ιδεολογική κρατική οργάνωση) και πρέπει το ίδιο να οργανώνει και να ελέγχει όλες τις πτυχές της ζωής. Δεν μπορεί να επιτρέψει την παρέμβαση οποιουδήποτε ανεύθυνου παράγοντα, τον οποίο δεν ελέγχει (ιδίως το ιδιωτικό κεφάλαιο), στην πολιτική, την οικονομία και τον πολιτισμό- για τον λόγο αυτό το ιδεοκρατικό κράτος είναι εξ ορισμού εν μέρει σοσιαλιστικό. Μπορεί οποιαδήποτε ιδέα να γίνει κυβερνητική και, αν όχι, ποιες απαιτήσεις πρέπει να πληροί η ιδέα ενός πραγματικά ιδεοκρατικού κράτους; Δεν θα βρούμε μια σαφή απάντηση σε αυτό το ερώτημα στην ευρασιατική λογοτεχνία. Το καθοριστικό χαρακτηριστικό της ιδεοκρατικής επιλογής πρέπει να είναι όχι μόνο μια κοινή κοσμοθεωρία αλλά και η ετοιμότητα του καθενός να θυσιαστεί στην κυβερνητική ιδέα. Αυτό το στοιχείο της αυτοθυσίας, αυτή η συνειδητοποίηση ότι βρίσκεται κανείς πάντα στην πρώτη γραμμή και έχει να σηκώσει ένα βαρύ φορτίο, είναι απαραίτητο για να αντισταθμίσει τα προνόμια που συνδέονται με το να ανήκει κανείς στο κυβερνητικό κλιμάκιο. Στα μάτια των συμπατριωτών τους οι κυβερνήτες πρέπει να απολαμβάνουν ηθικό κύρος. Η επιλογή για την κυβερνητική υπηρεσία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το ηθικό κύρος σε όλες τις κοινωνίες, αλλά είναι ιδιαίτερα σπουδαία στο πλαίσιο της ιδεοκρατίας, επειδή η ετοιμότητα να θυσιάζεται κανείς για την ιδέα είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά με τα οποία επιλέγονται οι κυβερνήτες της. Κατά συνέπεια, η κυβερνητική ιδέα πρέπει να είναι άξια μιας θυσίας και η θυσία πρέπει να θεωρείται από όλους τους πολίτες ως μια ηθικά πολύτιμη πράξη.
Δεδομένου ότι ο εγωισμός και η απληστία θεωρούνται ανήθικες ή στην καλύτερη περίπτωση μικρής ηθικής αξίας, καμία από τις δύο δεν μπορεί να αποτελέσει τη βάση της κυβερνητικής ιδέας. Αλλά τίποτα δεν θα αλλάξει ακόμη και αν ο "διευρυμένος" εγωισμός ή η απληστία πάρουν τη θέση τους. Είτε ο στόχος μου είναι η ευημερία και το κέρδος για τον εαυτό μου είτε για τον εαυτό μου, την οικογένειά μου και τους συντρόφους μου, ο εγωισμός θα είναι εγωισμός και η απληστία θα είναι απληστία, και δεν τους αποδίδεται καμία ηθική αξία. Το να θυσιάζω τον προσωπικό μου εγωισμό για τον εγωισμό της βιολογικής ή της κοινωνικής μου ομάδας δεν έχει νόημα ή πηγάζει από τα χαμηλά ζωώδη ένστικτά μου, γιατί αυτό ακριβώς κάνουν τα ζώα. Ο άνθρωπος, σε ορισμένο επίπεδο ανάπτυξης, δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μια τέτοια συμπεριφορά ως ηθικά πολύτιμη. Θεωρεί πολύτιμη μόνο μια θυσία για έναν "κοινό σκοπό", δηλαδή μια θυσία που δικαιολογείται από την ευημερία του συνόλου και όχι του ενός τμήματος στο οποίο ανήκει αυτός που έκανε τη θυσία.
Ποιο είναι λοιπόν το σύνολο για χάρη του οποίου μπορεί κανείς να κάνει μια ηθικά πολύτιμη θυσία; Προφανώς, δεν μπορεί να είναι μια τάξη, διότι από τη φύση της μια τάξη είναι μόνο ένα τμήμα του συνόλου- εξάλλου, εφόσον η ένταξη σε μια τάξη καθορίζεται από κοινά οικονομικά συμφέροντα, κάθε δραστηριότητα που αποσκοπεί στον πλουτισμό της εις βάρος άλλων τάξεων είναι μια διευρυμένη μορφή απληστίας. Ούτε ένα έθνος μπορεί να θεωρηθεί ως σύνολο με την παραπάνω έννοια της λέξης. Ένα έθνος(nation) είναι μια εθνοτική(ethnic), και κατά συνέπεια βιολογική, μονάδα. Η διαφορά μεταξύ μιας τάξης και ενός έθνους είναι θέμα βαθμού, όχι αρχής. Και αν το να κάνει κανείς κάτι για την οικογένειά του, στο βαθμό που τα αποτελέσματα είναι επιζήμια για τους άλλους, θεωρείται μια μορφή ανήθικου διευρυμένου εγωισμού, η εξυπηρέτηση (όσο ανιδιοτελής και αν είναι) των συμφερόντων του έθνους του, στο βαθμό που είναι επιζήμια για τα άλλα έθνη, πρέπει να εξεταστεί υπό το ίδιο πρίσμα. Έτσι, ούτε η ευημερία μιας τάξης ούτε η ευημερία ενός έθνους μπορεί να είναι το περιεχόμενο της ιδέας που διέπει ένα ιδεοκρατικό κράτος, και αν οι σύγχρονες ιδεοκρατίες επιλέγουν ως ιδέα τους τη δικτατορία μιας τάξης ή τον εθνικισμό, αυτό συμβαίνει επειδή σε αυτά τα κράτη μόνο η μορφή και όχι το περιεχόμενο είναι ιδεοκρατικό και αντικαθιστούν το ιδεοκρατικό περιεχόμενο με ιδεολογίες που αντιστοιχούν σε άλλες μορφές οργάνωσης, δηλαδή στη δημοκρατία.
Είναι απολύτως σκόπιμο να προωθούνται συνθήματα όπως "τα πάντα για την τάξη μου" ή "τα πάντα για το έθνος μου" στο πλαίσιο της δημοκρατίας, με την εστίασή της στον ατομικισμό και τη σύγκρουση των εγωισμών στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Υπό την ιδεοκρατία, τέτοια συνθήματα είναι αναχρονισμοί και οι προσπάθειες να ακουστούν "βιώσιμα" είναι αφελείς και καταδικασμένες σε αποτυχία. Δεν μπορεί να αποδειχθεί ότι ένα έθνος ή μια φυλή είναι καλύτερη από μια άλλη. Αλλά εξίσου παράλογα είναι και τα επιχειρήματα που καλούνται να αποδείξουν την ανωτερότητα του προλεταριάτου έναντι των άλλων τάξεων, ειδικά όταν οι μισοί από αυτούς που επιμένουν σε αυτή την ανωτερότητα δεν είναι οι ίδιοι προλετάριοι. Ακόμη και αν το προλεταριάτο ήταν πράγματι φορέας της σοσιαλιστικής ιδέας, το γεγονός αυτό δεν θα σήμαινε τίποτα, διότι ο σοσιαλισμός δεν είναι ούτε το απόλυτο αγαθό ούτε το περιεχόμενο της ιδεοκρατίας, ούτε ο στόχος της, αλλά μόνο η λογική της συνέπεια.
Αλλά αν ούτε μια τάξη ούτε ένα έθνος είναι ένα σύνολο για το οποίο μπορεί να ζητηθεί από κάποιον να κάνει θυσίες, το ίδιο ισχύει και για την "ανθρωπότητα". Κάθε πλάσμα αποκαλύπτεται στον ερευνητή σε αντιπαράθεση με άλλα πλάσματα της ίδιας τάξης. Η τάξη έχει ορισμένα περιγράμματα, μια ορισμένη ατομικότητα, εφόσον αντιτίθεται σε άλλες τάξεις- ένα έθνος αντιτίθεται ομοίως σε άλλα έθνη. Αλλά σε τι αντιτίθεται η ανθρωπότητα; Όχι σε άλλα θηλαστικά, θα έπρεπε να υποθέσουμε! Αλλά αν είναι έτσι, πρόκειται για μια ζωολογική μονάδα για χάρη της οποίας μπορεί κανείς να κάνει θυσίες μόνο "για τη διατήρηση του είδους", υπακούοντας σε ένα υποτυπώδες ζωικό ένστικτο παρά σε ένα ηθικό καθήκον. Αν η ανθρωπότητα δεν αντιτίθεται σε τίποτα, δεν διαθέτει τα κύρια χαρακτηριστικά μιας ζωντανής προσωπικότητας, δεν έχει ατομική υπόσταση και δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να χρησιμεύσει ως ερέθισμα ηθικής συμπεριφοράς.
Ούτε μια τάξη, ούτε ένα έθνος, ούτε η ανθρωπότητα. Αλλά ανάμεσα σε ένα έθνος, που είναι πολύ συγκεκριμένο, και στην ανθρωπότητα, που είναι πολύ αφηρημένη, υπάρχει η έννοια ενός ξεχωριστού κόσμου. Το σύνολο των εθνών που κατοικούν σε έναν οικονομικά ανεξάρτητο (autarkic) (αυτάρκη, αυτόνομο) τόπο ανάπτυξης και συνδέονται μεταξύ τους με την κοινή ιστορία και μοίρα, με την κοινή εργασία για τη δημιουργία ενός πολιτισμού και ενός κράτους και όχι με τη φυλή - αυτό είναι το σύνολο που πληροί τις προαναφερθείσες προϋποθέσεις. Δεν πρόκειται για βιολογική μονάδα, διότι είναι ένα σύνολο που αποτελείται από πολλές φυλές και ο δεσμός που συνδέει τα μέλη του δεν είναι ανθρωπολογικής φύσης. Οι προσπάθειες που κατευθύνονται προς την ευημερία αυτού του συνόλου δεν πηγάζουν από διευρυμένη απληστία, διότι, εφόσον αυτός ο τόπος ανάπτυξης είναι αυτοτελής, η ακόμα αυτή η ευημερία του δεν μπορεί να βλάψει άλλες ανθρώπινες ομάδες. Και το όλον δεν είναι μια αόριστη, απρόσωπη μάζα όπως η "ανθρωπότητα". Έχει τα χαρακτηριστικά ενός ατομικού όντος, όπως κάθε υποκείμενο της ιστορίας. Η εξυπηρέτηση μιας τέτοιας ποικιλίας της "συγκεκριμένης ανθρωπότητας" που κατοικεί σε έναν ξεχωριστό κόσμο έχει ως προϋπόθεση την καταστολή του προσωπικού, ταξικού και εθνικού εγωισμού και κάθε είδους εγωκεντρικής αυτοπροβολής. Ωστόσο, δεν αποκλείει την υποστήριξη της ατομικότητας κάθε έθνους- επιμένει μάλιστα σε μια τέτοια υποστήριξη, διότι η εθνική ατομικότητα στο πλαίσιο μιας αυτοκρατορίας δεν ενέχει καταστροφικές δυνατότητες.
Το αίσθημα ότι κάποιος ανήκει σε ένα πολυεθνικό σύνολο έχει μεταξύ των συστατικών του το αίσθημα ότι ανήκει σε ένα συγκεκριμένο έθνος μέσα σε αυτό το σύνολο. Η προθυμία να θυσιάσει κανείς τα προσωπικά και οικογενειακά του συμφέροντα για χάρη του συνόλου, που βασίζεται σε ένα υψηλότερο κύρος των κοινωνικών δεσμών σε σχέση με τους δεσμούς βιολογικής φύσης, οδηγεί σε μια παρόμοια στάση απέναντι στο έθνος του: τα κοινά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου έθνους και των άλλων κατοίκων του ίδιου τόπου ανάπτυξης εκτιμώνται υψηλότερα από τα κοινά χαρακτηριστικά αυτού του έθνους και των αδελφών του εξ αίματος και γλώσσας που δεν ανήκουν στον τόπο ανάπτυξής του (η υπεροχή της πνευματικής, πολιτιστικής συγγένειας και της κοινής μοίρας έναντι της βιολογικής συγγένειας).
Βλέπουμε λοιπόν ότι η ιδέα που διέπει ένα πραγματικά ιδεοκρατικό κράτος δεν μπορεί παρά να είναι η ευημερία όλων των εθνών που κατοικούν σε έναν δεδομένο αυτόνομο ξεχωριστό κόσμο. Κατά συνέπεια, η επικράτεια ενός τέτοιου κράτους πρέπει να συμπίπτει με κάποιον ξεχωριστό κόσμο (μια αυταρκία). Οι άλλες απαιτήσεις που συνδέονται με την έννοια της αυταρκείας-σχεδιασμού και της κρατικής ρύθμισης του πολιτισμού και της κουλτούρας-οικονομίας οδηγούν στα ίδια συμπεράσματα, επειδή αυτές οι απαιτήσεις μπορούν να ικανοποιηθούν μόνο σε ένα αυταρκές κράτος. Και μόνο υπό τέτοιες συνθήκες μπορεί το κράτος να προστατευτεί από την παρέμβαση του ξένου κεφαλαίου.
Ένα ιδεοκρατικό κράτος, όπως βλέπουμε, χρειάζεται μια αυτοκρατορία. Ωστόσο, δεν προκύπτει ότι οποιαδήποτε αυτοκρατορία μπορεί να γίνει ένα πραγματικό ιδεοκρατικό κράτος. Μια αποικιακή αυτοκρατορία που κατοικείται από έθνη που δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους παρά μόνο το γεγονός ότι υποτάσσονται από τον ίδιο καταπιεστή μπορεί να είναι αρκετά ανεξάρτητη από οικονομική άποψη, αλλά δεν μπορεί να γίνει μια αυταρχία, γιατί ο οικονομικός δεσμός που συνδέει τα ξεχωριστά της μέρη είναι ανεπαρκής για τη δημιουργία μιας κυβερνητικής ιδέας. Χρειάζεται επίσης μια ζωντανή κουλτούρα συνείδησης και κοινές ιστορικές παραδόσεις, συνέχεια στον τόπο της ανάπτυξης και, πάνω απ' όλα, απουσία εθνικής ανισότητας, πράγμα ανέφικτο σε μια αποικιακή αυτοκρατορία.
Από αυτό προκύπτει ότι δεν μπορεί κάθε κράτος να γίνει ιδεοκρατία. Και εφόσον η ιδεοκρατία είναι η οργάνωση της κοινωνίας του μέλλοντος, αρκετά σύντομα ο χάρτης του κόσμου θα υποστεί δραστικές αλλαγές. Εξίσου σοβαρές αλλαγές θα συμβούν στην ψυχολογία, την ιδεολογία και την αυτογνωσία όλων των εθνών. Ο σύγχρονος κολεκτιβισμός πετυχαίνει τον στόχο του στα μισά του δρόμου, όπως θα λέγαμε: ο άνθρωπος βλέπει τον εαυτό του ως μέλος ενός οργανικού σώματος -είτε πρόκειται για τάξη είτε για έθνος- αλλά αντιμετωπίζει αυτό το σώμα όπως ένας συνεπής ατομικιστής αντιμετωπίζει την προσωπικότητά του. Υπό την ιδεοκρατία αυτά τα τελευταία ίχνη ατομικισμού θα εξαφανιστούν και ο άνθρωπος θα βλέπει τον εαυτό του, την τάξη του και το έθνος του ως μέρος ενός οργανικού συνόλου που ενώνεται από ένα κράτος και επιτελεί μια συγκεκριμένη λειτουργία σε αυτό. Όλα αυτά δεν πρέπει να γίνουν αποδεκτά μόνο θεωρητικά, αλλά να αποτελέσουν αναφαίρετο συστατικό της ψυχοσύνθεσης όσων θα ζήσουν στην ιδεοκρατική εποχή του μέλλοντος.
Τα σύγχρονα ιδεοκρατικά κράτη απέχουν ακόμη πολύ από την πραγματική ιδεοκρατία. Η Ε.Σ.Σ.Δ. είναι κάπως πιο κοντά στο στόχο, επειδή η επικράτειά της είναι ένας δυνητικά αυτόνομος ξεχωριστός κόσμος που κατοικείται από πολλά άσχετα έθνη που μοιράζονται την ίδια ιστορική μοίρα. Αλλά αν λάβουμε υπόψη μας το γεγονός ότι οι κυβερνήτες της Ε.Σ.Σ.Δ. επιμένουν να παίρνουν τις συνέπειες της ιδεοκρατίας (σοσιαλισμός) για το περιεχόμενό της, ότι η εκπαίδευση, ο τύπος, η ψευδοεπιστήμη και η λογοτεχνία ενσταλάζουν στις μάζες λανθασμένες αντιλήψεις για τη φύση της σημερινής περιόδου και ότι ένα μεγάλο μέρος του μη ρωσικού σοβιετικού αυτονομισμού υποκινείται από μεταδοτικό εθνικιστικό αυτονομισμό, θα γίνει σαφές ότι η Ε.Σ.Σ.Δ. χρειάζεται πολύ χρόνο για να φτάσει στην ιδεοκρατία και ενδεχομένως θα υποφέρει πολύ μέχρι τότε.
Τα ευρωπαϊκά ιδεοκρατικά κράτη έχουν ακόμη περισσότερο δρόμο να διανύσουν. Προς το παρόν, έχουν παρασυρθεί από τον ζωολογικό εθνικισμό και πολεμούν την ιδέα του κοινού ευρωπαϊκού πολιτισμού. Κατά παράδοξο τρόπο, ο "Παν-Ευρωπαϊσμός", ο οποίος από μόνος του θα μπορούσε να γίνει η κυρίαρχη ιδέα της ευρωπαϊκής ιδεοκρατίας (γιατί καμία Ευρωπαϊκή χώρα δεν μπορεί να διεκδικήσει καμία αυτάρκεια), είναι τώρα η ιδεολογία του φιλελευθερισμού και της δημοκρατίας, δηλαδή των ορκισμένων εχθρών της ιδεοκρατίας. Και αν προσθέσουμε ότι οι απόψεις μας για την ιδέα που διέπει ένα πραγματικά ιδεοκρατικό κράτος είναι ασυμβίβαστες με τον αποικιοκρατικό ιμπεριαλισμό που είναι τόσο έκδηλος στα σύγχρονα ευρωπαϊκά ιδεοκρατικά ("φασιστικά") κινήματα*, θα γίνει φανερό ότι η Ευρώπη θα φτάσει στην πραγματική ιδεοκρατία μόνο μετά από βαθιές και αιματηρές αναταραχές.
Και όμως, παρά το γεγονός ότι η προοπτική τέτοιων ανακατατάξεων είναι αναπόφευκτη στην περίοδο μετάβασης από έναν τύπο κοινωνικής οργάνωσης σε έναν άλλο, η ύπαρξη των σύγχρονων ιδεοκρατικών κρατών (έστω και με διεστραμμένες ιδέες διακυβέρνησης) δεν είναι χωρίς νόημα. Η πολιτική εμπειρία που αποκτούν τα ηγετικά τους κλιμάκια, οι νέες μορφές της κοινωνικοπολιτικής τους ζωής και άλλα πολλά - όλα αυτά θα φανούν χρήσιμα στην αληθινή ιδεοκρατία του μέλλοντος και μπορεί ακόμη και να ανακουφίσουν τους γεννητικούς πόνους που θα συνοδεύουν την ανάδυση αυτής της αληθινής ιδεοκρατίας.
* Παρεμπιπτόντως, οι Παν-Ευρωπαίοι είναι ακόμη λιγότερο πρόθυμοι να εγκαταλείψουν τον αποικιοκρατικό ιμπεριαλισμό. Στο χάρτη της "Παν-Ευρώπης" που σχεδίασε ο [Richard N.] Coudenhove-Kalergi [βλ. το έργο του Pan-Europa. Wien-Leipzig: Pan Europa-Verlag, 1924, στο τέλος του βιβλίου], η Ευρώπη αποτελεί ένα μικροσκοπικό μέρος- τη μερίδα του λέοντος καταλαμβάνει η δυτική και βορειοδυτική Αφρική (οι ιταλικές, ισπανικές, πορτογαλικές, βελγικές και κυρίως οι γαλλικές αποικίες)- οι ολλανδικές και γαλλικές αποικίες στην Ασία ενσωματώνονται επίσης στην "Παν-Ευρώπη" σε αυτόν τον χάρτη.
Η Κληρονομιά του Τζένγκινς Χαν, Ν.Σ. Τρουμπετσκόυ
