Δύο μορφές εθνικισμού

Δημήτρης Κιτσίκης 

μεταξύ Τρίτης Θέσης και Τέταρτης Πολιτικής Θεωρίας; 

(long before it was cool)

από το βιβλίο του Χρήστου Κυπραίου, 

Η Ιδεολογία του Ελληνοτουρκισμού: Από τον Γεώργιο Τραπεζούντιο στον Δημήτρη Κιτσίκη.

Ο Κιτσίκης είχε ερμηνεύσει τον ρόλο των ιστορικών ώς ψυχαναλυτών των εθνών

στην εργασία του με τίτλο Le Nationalisme [Kitsikis (1971), σ. 352-353].

Το 1990, το 2001 και το 2010 αντιστοίχως δημοσιεύθηκαν τα βιβλία του Κιτσίκη «Η τρίτη ιδεολογία και η Ορθοδοξία», «Το Βυζαντινό πρότυπο διακυβερνήσεως και το τέλος του κοινοβουλευτισμού» και «Εθνικο-μπολσεβικισμός: Πέραν του φασισμού και του κομμουνισμού».  Εκεί ο συγγραφέας εκθέτει λεπτομερώς τα πολιτικά και θρησκευτικά του «πιστεύω». Όπως και η μεγάλη πλειονότητα των ελληνοτουρκιστών-μελών της Ανατολικής Παράταξης πριν από εκείνον, ο Κιτσίκης είναι βαθύτατα χριστιανός ορθόδοξος και η γενικότερη του κοσμοθεώρηση είναι έντονα επηρεασμένη από τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. 

Ως προς τις πολιτικές του αποστρέφεται το δυτικόμορφο κοινοβουλευτικό σύστημα (το οποίο θεωρεί ξένο προς την ελληνική παράδοση), και εκφράζει τον θαυμασμό του προς τα βυζαντινά πρότυπα της λαοκρατίας και της «συναλληλίας» σε επίπεδο ηγεσίας (δηλ. την στενή συνεργασία μεταξύ της ανωτάτης πολιτικής και θρησκευτικής αρχής ως προς την άσκηση της εξουσίας, η οποία εν πολλοίς εφαρμόστηκε και από τους Οθωμανούς). Επιπλέον, είναι φίλα προσκείμενος προς το πολιτικό κίνημα του εθνικομπολσεβικισμού, το οποίο συνδυάζει στοιχεία ριζοσπαστικού εθνικισμού (ειδικά ρωσικού) και μπολσεβικισμού.

Παρά τις μαρξιστικές και αντιεθνικιστικές τοποθετήσεις του ο Κιτσίκης αισθάνεται έλξη προς ένα συγκεκριμένο τύπο της εθνικιστικής ιδεολογίας, στην έρευνα επί της οποίας ειδικεύεται. Στην μελέτη που δημοσίευσε το 1971 υπό τον τίτλο Le Nationalisme («Ο εθνικισμός») διακρίνει δύο μορφές εθνικισμού: τον «σωβινιστικό εθνικισμό», ο οποίος πρεσβεύει ότι το έθνος στο οποίο αναφέρεται είναι πολιτιστικά ή/και βιολογικά ανώτερο από τα υπόλοιπα έθνη και εμφορείται από μισαλλοδοξία, ξενοφοβία και ρατσισμό, και τον «ισότιμο εθνικισμό», ο οποίος διακηρύσσει την αδελφική συγγένεια μεταξύ πλήρως ολοκληρωμένων, χειραφετημένων και ίσων κυρίαρχων εθνών. Ενώ απορρίπτει τον πρώτο, ο Κιτσίκης αναγνωρίζει μία ειδική χρησιμότητα στον δεύτερο.

Συγκεκριμένα, γράφει: «Αυτό που δεν καταλαβαίνουν οι διανοούμενοι εκείνοι που καταδικάζουν τον εθνικισμό είναι ότι, για να περάσουμε από την απόκλιση στην σύγκλιση [τών εθνών], πρέπει προηγουμένως, για το ίδιο το καλό της ανθρωπότητος, όλα τα έθνη επάνω σε ολόκληρο τον πλανήτη, να έχουν ενηλικιωθή. Οι ίδικοί μας [οπαδοί της υπερεθνικότητας που καυχώνται ότι τίθενται υπεράνω του εθνικισμού είναι πλάσματα με καρδιά και νού μετρίας αξίας. Ένας γνήσιος υποστηρικτής της θέσεως ότι ο εθνικισμός είναι ξεπερασμένος πρέπει αναγκαστικώς να έχη περάσει πρώτα από τον εθνικισμό ... ένας λαός ήδύνατο, βεβαίως, να προχωρήση [εξ' αρχής πέραν του εθνικισμού, αλλά ... για την «διανοητική του υγεία» άρα και για την επιβίωσή του, πρέπει αναγκαστικά να περάση [προηγουμένως) από τον εθνικισμό, δηλαδή από την συνειδητή επιβεβαίωση του εαυτού του». Αντιστοίχως, ο Κιτσίκης βασίζει το έφικτό της δικής του υπερεθνικής πρότασης σχετικά με την Ελλάδα και την Τουρκία στην ταυτόχρονη επικράτηση ενός εθνικισμού κεμαλικού τύπου στις δύο χώρες.

Και συνεχίζει ο Κιτσίκης: «Είναι, πιθανόν οι εθνικιστές όπως και οι διεθνιστές, να θέλουν να χρησιμοποήσουν για την επιδίωξη των σκοπών τους ως μέσον τον φεντεραλισμό, ο οποίος, όπως και, ο ουδετερισμός είναι περισσότερο δάγμα πάρα ιδεολογία, Οι διεθνιστες ομοσπονδιστές υποστηρίζουν μίαν υπερεθνικότητα εφαρμοζομένη ευθύς εξ αρχής, Έπιζητούν την διατήρηση των σημερινών ομοσπονδιών καθώς και την συγκρότηση νέων ομοσπονδιών, αποβλέποντας στην αποδυνάμωση των εθνών, Οι διεθνιστες αυτοί, φεντεραλιστές ισχυρίζονται ότι δεν ήταν πάντοτε κατά των εθνών, αλλά ότι το Εθνος σήμερα - ή τουλάχιστον το έθνοκράτος- είναι μια παρωχημένη δομή. Με την διαφορά ότι επαναλαμβάνουν τα ίδια πράγματα που έλεγαν ήδη από τον ΙΗ' αιώνα και Βολταίρος, και ο Ντιντερό, δηλαδή ήδη από την εποχή που συνεστήθησαν τα έθνοκράτη».

Για να καταλήξει, συνοψίζοντας την προσέγγιση με την οποία ο ίδιος συντάσσεται: «Οι εθνικιστές ομοσπονδιστές, προσαρμοζομένοι στην ιστορική πραγματικότητα, κρίνουν ότι είναι απαραίτητο να διαβαίνουμε τα τρία ακόλουθα στάδια: α) Σύσταση απολύτως ανεξαρτήτων έθνοκρατών, έτσι ώστε να διαφυλάσσεται ο πλούτος του ανθρωπίνου πολιτισμού, ενός τόσο πολυσύνθετου πολιτισμού, β) Δύο ή περισσότερα εθνοκράτη που θεωρούν τον εαυτό τους συγγενή όργανώνονται σε μίαν συνομοσπονδια ισοδυνάμων εθνοκρατών επαυξάνοντας με τον τρόπο αυτόν τις δημιουργικές τους δυνάμεις και αποφεύγοντας να υποταχθούν στα πολύ μεγάλα κράτη. Αύτη η συστείρωση των εθνοκρατών πρέπει να συντελείται με περίσκεψη, έτσι ώστε να διαφυλαχθή μετά βεβαιότητος η ποικιλομορφία του ανθρωπίνου πολιτισμού.

Το 2006 ο  Κιτσίκης δημοσίευσε το βιβλίο του με τον τίτλο “η σημασία του μπεκτασισμού-αλεβισμού για τον ελληνισμό” στο το οποίο υποστηρίζει ότι η ελληνοτουρκική συνομοσπονδία δυνατή μόνο εάν ο άλεβισμός επικρατήσει εντός της Τουρκίας εις βάρος του σουνιτικού Ισλάμ. Βασίζει τη θέση του σε διάφορους παράγοντες, ήτοι στη θεολογική εγγύτητα αλεβισμού και Ανατολικής Ορθοδοξίας, στον ιστορικό ρόλο του πρώτου στην σύγκλιση μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων και, τέλος, στην σχέση αλεβισμού και κρυπροχριστιανισμού στην Ανατολία.

O Έλληνας και ο Τούρκος χρειάζονται ψυχαναλυτή. Είχαν ζήσει οι δυο τους μαζί επί εννιακόσια χρόνια και όταν κατέρρευσε το κοινό τους κράτος, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, βρεθήκανε ορφανά με την πληγή του χωρισμού, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι η ψυχοκολογική τους ανισορροπία προερχόταν από το γεγονός ότι είχαν χάσει το ήμισυ τους. Για να ξαναβρούν τον εαυτό τους και να γιάνουν από την ασθένεια του δυτικοφερμένου εθνικισμού έπρεπε να ανακαλύψουν μια σύγχρονη μορφή που θα αντικαθιστούσε την αποβιούσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, και αυτό το νέο σχήμα ήταν η ελληνοτουρκική συνομοσπονδία».

Τα επόμενα χρόνια ο Κιτσίκης δημιούργησε ένα συμπαγές αναλυτικό σχήμα για την εξήγηση των μακροχρόνιων πραγματικοτήτων του ελληνοτουρκικού χώρου.

Αυτό το σχήμα αποτελείται από τέσσερις έννοιες: α) την «Ενδιάμεση Περιοχή» πολιτισμού μεταξύ της ευρωπαϊκής και αμερικανικής Δύσης και της ινδικής και κινεζικής Ανατολής, β) την «Άνατολική Παράταξη» και την «Δυτική Παράταξη» ως αντιθετικά ζεύγη εντός της Ελλάδας και της Τουρκίας, γ) τον «ελληνοτουρκισμό» ως ιδεολογία και πολιτισμικό φαινόμενο των τελευταίων χιλίων ετών, και δ) τις μπεκτασιδικές-αλεβιδικές καταβολές της οθωμανικής δυναστείας, ο εξισλαμισμός της οποίας προχώρησε χέρι-χέρι με την εκκοσμίκευση και την δυτικοποίηση της. 

*Ρήγας Φεραίος, «Σύνταγμα», 1797. Παρατίθεται στο Κιτσίκης (2003). Στον "Θούριο" (1797) ο Ρήγας προτρέπει τους Έλληνες και άλλους ορθόδοξους χριστιανικούς λαούς που ζουν στα Βαλκάνικα να εξεγερθούν κατά του Σουλτάνου. Την ίδια χρονιά εξέδωσε προσχέδιο “δημοκρατικού” συντάγματος το οποίο φιλοδοξούσε και φαρμόσει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά την ανατροπή του Σουλτάνου του σύμφωνα με το οποίο η Αυτοκρατορία θα διατηρούσε τα ίδια εδάφη και θα μετονομαζόταν σε Ελληνική Δημοκρατία (Κιτσίκης (2003), σ. 222].